Cilt
Basılmış olan kitap, mecmua, broşür ve buna benzer bütün yazılı veya resimli işlerin bulunduğu kağıtların sayfa ve forma sırasına göre katlanıp bir araya getirilmesi ve bunların blok teşkil ettikten sonra üzerlerine muhafaza olarak bir kap geçirilmesi ve bunların blok teşkil ettikten sonra üzerlerine muhafaza olarak bir kap geçirilmesi veya dağılmaması için birbirlerine tutturulması ve bunun gibi işlemlere ciltleme, bu sanata da mücellit sanatı denilmektedir.
Bu sadece genel tanı olarak geçerli izahattır. Mücellit sadece bir kitabın, bir mecmuanın ciltlenmesi anlamına gelmez. Örneğin, baskı makinesine basılmak için bir iş geldi. Basılacak kağıdın makineye istenilen ebatta kesilerek yüklenecek hale gelmesi de .
Baskı sonrası formaların birbirini takip edecek şekilde sayfa numarası ile katlanması yine sıra ile dikilmesi veya tel dikişle tutturulması ( zımbalanması), pliyaj yapılması, gofre gibi işlemlerden geçmesi hepsi mücellit işidir.
Günümüzde mücellit işçiliği son derece ilerlemiştir. Teknolojinin gelişmesi ile formaların harmanlanması, dikişli tutkalı , kapak takması, kesme işlemleri, hatta paketleme işlemleri bile (poşetleme) makineler tarafından yapılmaktadır.
Baskı sonrası , basılan bir işin son durumunu gösteren bir ayna görevini yerine getirmektedir.
Hazırlığı, filmi kağıdı baskısı ne kadar mükemmel olsa da bu işin mücellithaneden çıktıktan sonraki görünümü ve kalitesi gerçek bir sanattır.
Günümüzde yaşadığımız bazı hatalı ciltlemelerden kaynaklanan ve bizleri rahatsız eden (mutlaka yaşadığımız) olayları hatırlayalım. Bir kitap almak istiyorsunuz. Beğenmiş olduğunuz kitabı elinize aldınız. Cilt kapağı eğri yapıştırılmış, formalar karışmış, selofan kabarmış, kenar kesimleri eğri ve yanlış kesilmiş siz bu kitabı alır mısınız? Yoksa bu hataların yapılmamış olduğu daha düzgün bir kitabı mı tercih edersiniz?
İşte burada baskı sonrasının en önemli kısmı olan mücellit işinin ne kadar önemli olduğu ortaya çıkmaktadır.
Ciltçilik Terimleri
Kırım: Basılan bir işi verilen ebada göre kırılmasıdır. Basılı bir formayı katlama işidir.
Katlama: Kağıdın istenilen ölçüde katlanması
Harmanlama: Formaların, cilt öncesi kitap birimi haline getirilmek üzere sırayla yan yana veya iç içe dizilmesidir.
Kapak Takma: Amerikan ve iplik dikiş veya tel dikişli kitaplarda kapağın ilavesi.
Perforaj: Delik açma ( basılan bir işin aynı sayfa üzerinden rahat koparılabilmesi için sık aralıklarla açılan delik işlemi - zımbalama işlemi)
Pilyaj: Cilt işlerinde, katlamayı kolaylaştırmak için karton veya mukavva üzerinde oyuk açmak.
Tel Dikiş: En az (ortadan kırılmış) iki yaprağın birbirine tel ile zımbalanması
Omega Tel Dikiş :Dosyalara takabilmek için tel dikişin sırtı kambur şeklindeki çeşidi.
Amerikan Cilt: Harmanlanan formaların freze ile sırtlarının tıraşlanması ve tutkallanarak yapıştırılması işlemi.
İplik Dikiş: (Düğümlü - Atlamalı - Normal ) olarak çeşitleri olan ve harmanlanan formaların iplik ile birbirlerine sırt kısımlarından tutturulma işlemi.
Numaratör: Birbirini takip eden sayfalar veya perforaj ile ayrılmış karşılıklı sayfaların takibi için istenilen yerlere baskı sonrası yapılan numara koyma işlemi.
Varak: Tabaka Halindeki yaldız.
Taslamak: Hazırlanmış kitap kapağının cilt bezi ile kaplanması ve kapağın yan kağıdı ile birleştirilmesi işlemi.
Istaka: İçbükey olarak oyulmuş uçları ile cilt sırtını yuvarlaklaştırdıktan sonra düzeltmeye yarayan tahta ve kemikten yapılan mücellit aleti.
Spiral: Yaprak halinde veya forma halinde olan harmanlanmış bir işin sırt ve herhangi arzu edilen yerinden delinerek ve istenilen yerin başından sonuna kadar özel telle birleştirilme işlemi.
Gofre: Kalın kağıt veya karton üzerine içten veya dıştan olmak üzere yapılan baskı kabartma.
Pres: Altta ve üstte aynı ölçüde iki tablası bulunan, üstte sıkma işlemini yapan bir bölümü olan, ciltleme işlemi biten işin kapağı takıldıktan sonra (kurumadan) cilt bezi mukavvaya yapışırken arada kalabilecek hava kabarcıklarının giderilmesi işleminin yapıldığı makineler.
Bir Kitabı Ciltlerken Yapılacak İşlerin Sıra İle Takibi
- Önce basılı işler kırma makinesi ile forma haline getirilir.
- Varsa yan kağıt veya içine girecek resim, harita, poster vb. ilaveler yapıştırılır.
- Harman yapılır ve formalar numara sırasına göre dizilir
- Müşteri isteğine göre tel veya iplik dikiş makinesinde dikiş yapılır
- İplik dikiş yapıldı ise sırtlar tutkallanır.
- İstenirse kenarlar yaldızlanır veya boyanır.
- Kitabın iyi açılması için kambura makinesi ile yuvarlaştırılır.
- Sırtın taşması için tekrar preslenir, sırt bezi geçirilir. Sırtın üst ve altına şiraze takılır.
- Başka makinelerde yan ve sırt mukavvaları kesilip kağıt, bez veya deri üzerine yapıştırılarak hazırlanan kitap kapakları kitaba takılır. Bu arada kitap ile kapak arasına yanlara taşan bezler ve işaret ipi de takılarak yan kağıtları yapıştırılır.
- Kitap kuruyuncaya kadar pres edilir.
- Gerekiyorsa ve müşteri arzu etmişse sırt ve ön yüzlere ciltçi boyaları ve yaldız kullanmak sureti ile baskı yapılır. Cilt boyaları ışığa dayanıklı, örtücü ve özel boyalardır. Bu boyalara parlatıcı vernik katarak görünüşü daha çarpıcı hale getirmek mümkündür.